Ανάμεσα στα βουνά Βίτσι και Γράμμο, γύρω στα 700 μέτρα υψόμετρο, συναντάμε μια από τις ομορφότερες πόλεις της Μακεδονίας, την Καστοριά. Χτισμένη αμφιθεατρικά επάνω στη χερσόνησο της λίμνης Ορεστιάδας, από την οποία περιβάλλεται, προσφέρει στον επισκέπτη μια εκπληκτική ατμόσφαιρα μέσα σε αυτό το ιδιαίτερο φυσικό τοπίο.
Όσον αφορά στα βότανα και τους καρπούς του τόπου, σίγουρα οι ονομαστές ποικιλίες φασολιών κλέβουν την παράσταση από τις υπόλοιπες παραγωγές. Η Σέβη Λιούζα, δασολόγος και βιοκαλλιεργήτρια, μας μιλάει για μια άλλη μακροχρόνια παράδοση του τόπου στην καλλιέργεια κόκκινων μήλων (τύπου starking). Πολλές οικογένειες, ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, καλλιεργούν μηλιές στις παραλίμνες περιοχές. Η ίδια από το 2013 ανέλαβε τη διαχείριση του οικογενειακού κτήματος στο χωριό Βασιλειάδα όπου και μένει πλέον μόνιμα.
Η Σέβη μας εξηγεί ότι η βιολογική καλλιέργεια μηλιάς μπορεί να είναι απαιτητική καθώς τα συγκεκριμένα φρούτα χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα. Όπως πρεσβεύει και μια ολιστική προσέγγιση για την ανθρώπινη υγεία, έτσι και σε μια αειφορική, βιολογική καλλιέργεια, η έμφαση δίνεται γενικά στην πρόληψη αντί της αντιμετώπισης. Ξεκινώντας με την προετοιμασία ενός νέου χωραφιού, είναι ωφέλιμο, μας λέει, να σπείρουμε πρώτα τριφύλλι (ή άλλα ψυχανθή) για τη δέσμευση αζώτου. Το άζωτο αποτελεί ένα από τα σημαντικά στοιχεία που χρειάζεται ως τροφή για το φυτό σε όλα τα στάδια ανάπτυξής του, καθώς έχει βασική συμμετοχή στη φωτοσύνθεση και σε άλλες απαραίτητες βιολογικές διεργασίες των φυτών για τη δημιουργία πρωτεϊνών, βιταμινών και νουκλεϊκών οξέων. Όπως, επίσης, και σιτηρά που αποθηκεύουν τον άνθρακα που είναι χρήσιμος και απαραίτητος για ένα γόνιμο έδαφος. Η κάλυψη των χωραφιών με διαφόρων λογιών φυτά εξυπηρετεί στη συγκράτηση της οργανικής ουσίας, στην προστασία από τη διάβρωση και στη γενικότερη υγεία του εδάφους.
Αφού οι μηλιές πια φυτευτούν στο κτήμα, σημαντική είναι η φροντίδα του υπορόφου/Photo: Σέβη Λιούζα
Photo: Σέβη Λιούζα
Photo: Σέβη Λιούζα
Αφού οι μηλιές πια φυτευτούν στο κτήμα, σημαντική είναι η φροντίδα του υπορόφου, δηλαδή των άγριων χόρτων και λουλουδιών που φυτρώνουν γύρω από τις ρίζες των δέντρων. Αυτή η φυσική βλάστηση περιλαμβάνει πολύτιμα βρώσιμα βότανα ανάμεσα τους το ταραξάκο, οι ζοχοί και οι τσουκνίδες. Σε αυτά η Σέβη πρόσθεσε και μερικά επιπλέον αρωματικά φυτά, όπως το μελισσόχορτο, η ρίγανη και η μέντα που ενισχύουν την βιοποικιλότητα και την οργανική ύλη στο κτήμα της. Αντί να «ξεχορτιαριάζει», διατηρεί αυτόν τον υπόροφο σε χαμηλό ύψος και μικρή έκταση.
Όταν ο γονείς της ξεκίνησαν να καλλιεργούν το κτήμα στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 εφάρμοσαν εξαρχής μια βιολογική προσέγγιση, βασισμένη στην απλή λογική, πως δε γίνεται η τροφή μας να επιβαρύνεται με τόσα χημικά φάρμακα, ιδιαίτερα τότε που δεν υπήρχαν ακόμη ξεκάθαρες οδηγίες για ορθή διαχείριση. Η προσπάθειά τους γινόταν σε μια εποχή που η σχετική γνώση ήταν λίγη και οι βιοκαλλιεργητές στην Ελλάδα μετρημένοι. Αντί για τοξικά φυτοφάρμακα, άρχισαν με εφαρμογές φυτικών εκχυλισμάτων όπως το πύρεθρο, που ανήκει στην οικογένεια του χρυσάνθεμου για την αντιμετώπιση εντόμων. Επίσης, το τσουκνιδόζουμο, ένα σημαντικό ενισχυτικό, που χρησιμοποιείται για λίπανση καθώς βελτιώνει την ανάπτυξη των φυτών, αλλά και ως εντομοαπωθητικό για τις αφίδες (μελίγκρα).
Η βιολογική καλλιέργεια μηλιάς μπορεί να είναι απαιτητική καθώς τα συγκεκριμένα φρούτα χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα/Photo: Σέβη Λιούζα
Η Σέβη Λιούζα
Συγκομιδή μήλων/Photo: Σέβη Λιούζα
Μια σημαντική απειλή για την παραγωγή στη συγκεκριμένη καλλιέργεια μέχρι και σήμερα είναι η καρπόκαψα, ένα είδος κάμπιας, δηλαδή το «σκουλικάκι» που βλέπουμε κάποιες φορές στα μήλα. Ένας συμβατικός καλλιεργητής θα χρησιμοποιούσε εντομοκτόνα φάρμακα, ενώ στην βιολογική καλλιέργεια η επέμβαση είναι πιο ήπια με τη χρήση σκευασμάτων σύγχυσης ορμονών ώστε να αποτραπεί η αναπαραγωγή τους στην καλλιέργεια. Άλλα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται σε μια αγροοικολογική προσέγγιση περιέχουν εκχυλίσματα βοτάνων, καθώς και βακτήρια ή μύκητες που δρουν ανταγωνιστικά σε σχέση με αυτά που προκαλούν την ασθένεια.
Μια άλλη καινοτόμα πρακτική που η Σέβη εφαρμόζει πειραματικά στο κτήμα είναι το multi storey cropping. Η καλλιέργεια φυτών σε «διαφορετικούς ορόφους» όπως περιγράφει ο όρος, είναι μέθοδος της αναγεννητικής γεωργίας (regenerative agriculture). Με άλλα λόγια, γίνεται η προσπάθεια να αντιγράψουμε και να προσαρμόσουμε ένα φυσικό ενδιαίτημα όπου συνυπάρχουν διαφορετικά φυτά στο κτήμα μας. Στην περίπτωση της Σέβης, ανάμεσα στις μηλιές φυτεύονται θάμνοι μούρων (βατόμουρα, σμέουρα, φραγκοστάφυλα κτλ.), αλλά και ψηλά ταχυαυξή δέντρα, που μεγαλώνουν σχετικά γρήγορα και γίνονται πηγή βιομάζας. Τα δέντρα αυτά κλαδεύονται αυστηρά, και τα κλαδέματά τους θρυμματίζονται και σκορπίζονται γύρω από τα καλλιεργούμενα φυτά, για την ενίσχυση της οργανικής ουσίας του εδάφους.
Η καλλιέργεια φυτών σε «διαφορετικούς ορόφους» είναι μέθοδος της αναγεννητικής γεωργίας/Photo: Σέβη Λιούζα
Photo: Σέβη Λιούζα
Photo: Σέβη Λιούζα
Σήμερα, στο κτήμα ΒΙΟFRU KASTORIA καλλιεργούνται διάφορες ποικιλίες μήλων (red delicious, fuji, gala κ.ά.) και είναι επισκέψιμο για μικρούς και μεγάλους. Mάλιστα, συμμετέχει στο δίκτυο Open Farm Days, ένας θεσμός που αφορά ανοιχτά επισκέψιμα αγροκτήματα και μονάδες παραγωγής τροφίμων που καλωσορίζουν το κοινό ταυτόχρονα σε όλη την Ελλάδα σε συγκεκριμένες ημερομηνίες. Έτσι, δίνεται στους επισκέπτες η ευκαιρία να γνωρίσουν τους παραγωγούς και να κατανοήσουν από που προέρχεται η τροφή τους. Η Σέβη και η οικογένεια της έχουν ιδρύσει πλέον και οικοτεχνία που τους δίνει τη δυνατότητα εφαρμογής κυκλικής οικονομίας του αγροκτήματος καθώς τίποτα δεν πάει χαμένο. Τα λιγότερο ευπαρουσίαστα μήλα γίνονται αποξηραμένα chips και φυσικοί χυμοί χωρίς συντηρητικά.
Photo: Σέβη Λιούζα
Photo: Σέβη Λιούζα
Επιπλέον, ένα μέρος του κτήματος είναι αφιερωμένο στην διατήρηση παλιών ποικιλιών φρούτων. Η Σέβη και η οικογένεια της ως μέλη του Αιγίλοπα, ένα δίκτυο για τη βιοποικιλότητα και την οικολογία στη γεωργία, συντηρούν μέχρι στιγμής μια συλλογή από 160 μηλιές και 60 αχλαδιές, παραδοσιακές ποικιλίες της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου. Ο στόχος φυσικά είναι η διάσωση και διατήρηση των ποικιλιών αλλά και του βιολογικού και πολιτιστικού πλούτου που αυτές μεταφέρουν.
Η Σέβη είναι από τους ανθρώπους που συνδυάζει την επιστημονική κατάρτιση με την βιωματική εμπειρία. Έχοντας εργαστεί ως δασολόγος σε περιβαλλοντικά προγράμματα, βιωματικές δράσεις και ξεναγήσεις φύσης σε προστατευόμενες περιοχές Natura όπως η Πρέσπα, η Κερκίνη και ο Αξιός και συγχρόνως όντας καλλιεργήτρια με την παρατήρηση του κύκλου των φυτών και τις αγωνίες που αυτό περιλαμβάνει, τονίζει την ανάγκη για συμμετοχή και συνεργατικότητα. Όπως και την εμφανή επιρροή της κλιματικής αλλαγής που, ανάμεσα σε άλλα, μας καλεί να είμαστε έτοιμοι, ανοιχτοί και κυρίως ικανοί στο να προσαρμοστούμε και να εφαρμόσουμε νέους βιώσιμους τρόπους καλλιέργειας της τροφής μας.
