Η Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών αποτελεί το μεγαλύτερο στοίχημα βιώσιμης ανάπτυξης για ολόκληρη τη χώρα. Ως εκ τούτου, ενόψει των αυτοδιοικητικών εκλογών του Οκτωβρίου 2023, οι τοπικές κοινωνίες ειδικά στις περιοχές αυτές χρειάζονται στοχευμένες προτάσεις για την επιτυχία της Δίκαιης Μετάβασης με τρόπο συμμετοχικό και κοινωνικά δίκαιο.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, το Green Tank καταγράφει σε ενημερωτικό σημείωμα τη μέχρι σήμερα πορεία της Δίκαιης Μετάβασης και τις προκλήσεις του επόμενου διαστήματος. Το σημείωμα αυτό απευθύνεται στους/τις υποψήφιους/ες των επικείμενων αυτοδιοικητικών εκλογών και καταθέτει τις παρακάτω προτάσεις πολιτικής με στόχο να συμβάλει στις διεκδικήσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης προς όφελος των τοπικών κοινωνιών:

1. Ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας ως απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας της μετάβασης. Μέσα από σειρά συζητήσεων και οργανωμένο διάλογο η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη διάχυση του σχεδίου της μετάβασης, των χρηματοδοτικών προγραμμάτων και των διαδικασιών, ώστε οι τοπικές κοινωνίες να γνωρίζουν τι έχει σχεδιαστεί ήδη για τον τόπο τους, ποιες ευκαιρίες ανοίγονται και πώς μπορούν να συμμετέχουν. 

• Ανασχεδιασμός των προτεραιοτήτων του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ), ενόψει της αναθεώρησής του τον Μάρτιο του 2025, ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στις επείγουσες ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Ειδικότερα, προτείνεται:
• τροποποίηση των υφιστάμενων προγραμμάτων ή δημιουργία καινούριων για τις ενεργειακές κοινότητες, ώστε να συμπεριλάβουν πολίτες και επιχειρήσεις των λιγνιτικών περιοχών,
• επιλεξιμότητα όλων των κατοίκων της Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης στο πρόγραμμα των αντλιών θερμότητας και ενίσχυση του προϋπολογισμού του σχετικού προγράμματος, 
• προτεραιότητα στην ενίσχυση των μικρομεσαίων έναντι των μεγάλων επιχειρήσεων, 
• θέσπιση συγκεκριμένων ποσοτικών δεικτών μείωσης του ανθρακικού αποτυπώματος  για τις χρηματοδοτούμενες επιχειρήσεις.

• Σταθερότητα στη ροή και στον σχεδιασμό της χρήσης των εθνικών πόρων για τη Δίκαιη Μετάβαση. Προκειμένου να υπάρχει προβλεψιμότητα για αποτελεσματικότερη χρήση των  πόρων προτείνεται:
• ορισμός ενός σταθερού ποσού που θα κατανέμεται κάθε χρόνο στις λιγνιτικές περιοχές από τα δημόσια έσοδα δημοπράτησης δικαιωμάτων εκπομπών των υπόλοιπων ετών της 4^ης φάσης του ΣΕΔΕ (2023 – 2030), 
• εναρμόνιση του σχεδιασμού της χρήσης αυτών των εθνικών πόρων με το ΠΔΑΜ, ώστε να υπάρχει ένας ενιαίος σχεδιασμός για τη βέλτιστη αξιοποίηση όλων των πόρων.

• Ένα βιώσιμο σύστημα θέρμανσης και τηλεθέρμανσης είναι αναγκαίο. Ο υφιστάμενος σχεδιασμός για τη θέρμανση των κατοίκων των λιγνιτικών περιοχών που έγινε το 2020 και προέταξε το ορυκτό αέριο ως πηγή θέρμανσης και τηλεθέρμανσης έχει καταστεί πλέον φανερά μη βιώσιμος (οικονομικά και κλιματικά). Προτείνεται να επανασχεδιαστεί το σύστημα θέρμανσης και τηλεθέρμανσης στις λιγνιτικές περιοχές της χώρας, αξιοποιώντας μακροχρόνια βιώσιμες λύσεις που βασίζονται στη χρήση ΑΠΕ και αντλιών θερμότητας.

• Ενδυνάμωση συμμετοχής νεολαίας στη μετάβαση. Η παραμονή των νέων στις λιγνιτικές περιοχές αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας της Δίκαιης Μετάβασης. Σε αυτή την κατεύθυνση προτείνεται:
• θέσπιση ενός ειδικού δείκτη συγκράτησης της φυγής των νέων από τις λιγνιτικές περιοχές για την αξιολόγηση του ΠΔΑΜ 2021 – 2027,
• δημιουργία Ταμείου Νέων από τους υφιστάμενους εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους, ώστε να δίνονται απτά κίνητρα και ευκαιρίες στη νεολαία των λιγνιτικών περιοχών να παραμείνει και να συμμετάσχει στη διαμόρφωση του μέλλοντός της.

• Συνεργασία και αλληλεγγύη με λιγνιτικές περιφέρειες στην Ευρώπη. Η επικοινωνία, η ανταλλαγή εμπειριών, καλών πρακτικών και προκλήσεων μεταξύ των εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης των λιγνιτικών περιοχών της Ευρώπης καθώς και η κοινή διεκδίκηση και ανάδειξη θεμάτων σχετικά με την ευρωπαϊκή και τις εθνικές πολιτικές της Δίκαιης Μετάβασης είναι σημαντική για ένα βιώσιμο μέλλον για τις λιγνιτικές περιοχές.

Ελπίζουμε ότι τα παραπάνω θα αποτελέσουν τροφή για γόνιμο προεκλογικό διάλογο σε τοπικό επίπεδο, αλλά κυρίως έναυσμα για δράση και συμμετοχή στη Δίκαιη Μετάβαση το επόμενο διάστημα.

Ολόκληρο το ενημερωτικό σημείωμα είναι διαθέσιμο σε αυτόν τον σύνδεσμο.